- Главная
- Matbuot markazi
- Uyushma yangiliklar
- Qurilish materiallari ishlab chiqarishda sanoat chiqindilaridan keng foydalanilmoqda
Qurilish materiallari ishlab chiqarishda sanoat chiqindilaridan keng foydalanilmoqda
12 Oct 2022
191
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 23 maydagi PQ-4335-sonli "Qurilish materiallari sanoatini jadal rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida" gi qarori ijrosi doirasida respublikada yanada takomillashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Qurilish materiallari sanoatida ishlab chiqarishning barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlash va raqobatbardosh mahsulotlarni eksport qilish, shuningdek korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, sohani jadal rivojlantirish va diversifikatsiyalash uchun qulay sharoitlar yaratish, qayta ishlashga sarmoyalar jalb etishga qaratilgan tarkibiy islohotlar mahalliy mineral xom-ashyo va qurilish materiallari eksportini ko‘paytirishdir.
Hozirgi vaqtda elektr issiqlik stansiyalarida asosan ko‘mir yoqilg‘isidan foydalanib kelinmoqda. Ko‘mir yoqilg‘isidan foydalanganlik natijasida ushbu elektr isssiqlik stansiyalarida katta miqdordagi sanoat chiqindilar kultoshqol (zoloshlak) paydo bo‘ladi. Bu sanoat chiqindisi o‘z o‘rnida atrof muhitga ya’niy tabiatga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
O‘zbekistondagi ko‘mirning o‘rganilgan zahiralari 1900 million tonnani tashkil etadi, shu jumladan ko‘mir - 1853, tosh ko‘mir - 47, taxmin qilingan resurslar - 5760, shundan jigarrang ko‘mir - 5188,2; tosh - 571 million tonna.
Yuqorida aytib o‘tilganlardan ko‘rinib turibdiki, qazib olinadigan ko‘mirning 70% dan ortig‘i Angren konining jigarrang ko‘miridir, unda kaloriya miqdori kam va kul miqdori ko‘p. Bundan tashqari, asosiy tadqiqotlar Farg‘ona va Pop IES kullarida, shuningdek Angren konidan olinadigan jigarrang ko‘mir ishlatiladigan Angren IES kultoshqolida olib borildi.
Ushbu turdagi chiqindilarning kimyoviy tarkibi ba’zi qurilish materiallarining texnologik xususiyatlarini oshirishi, bu esa qurilish jarayonida sezilarli ustunlikka ega ekanligi ma’lum bo‘ldi. Beton ishlab chiqarishda kul va shlakdan foydalanish masalasida mahalliy va xorijiy olimlarning asarlari o‘rganildi. Ushbu maqolalar mualliflari qurilishda kul va yoqilg‘i shlaklaridan samarali foydalanish usullarini batafsil tahlil qilishadi. Sanoat chiqindilarining eng katta potensial iste’molchisi bu qurilish materiallari sanoatidir, bu yerda xom ashyoning ulushi 50% ga yetadi. Qurilish sanoatida, sanoat chiqindilaridan foydalanish mahsulot tannarxini pasaytirish va atrof-muhitga salbiy ta’sirini kamaytirishning istiqbolli yo‘nalishi hisoblanadi. Shu bilan birga, chiqindilarni ishlatish tabiiy xom ashyoga qaraganda 2-3 baravar arzon ekanligi ma’lum.
Qurilish materiallari bozorida eng kam va energiya talab qiladigan beton komponenti sement hisoblanadi. Yetakchi ilmiy-tadqiqot institutlari va boshqa tashkilotlarning uzoq muddatli nazariy va eksperimental tadqiqotlari IESlardan chiqadigan kul va shlak chiqindilarini beton va temir-beton ishlab chiqarishga joriy etishning yuqori samaradorligini isbotladi.
Masalan, kvars qumi o‘rniga issiqlik elektr stansiyalarida paydo bo‘ladigan kul va shlak chiqindilaridan foydalanish hamda uning zichligini 40-80 kg / m3 ga va 1m3 beton uchun sement sarfini
15-50 kg ga kamaytirishi mumkin. Bu betonning korroziyaga chidamliligini va issiqlik ko‘rsatkichlarini oshiradi. Paydo bo‘ladigan kuldan foydalanish sementda maksimal tejamkorlikni beradi (agregatlarning turiga, sifatiga va konstruksiyalar turiga qarab 10-25%).
Kultoshqol yuqori darajada maydalagichga va ozgina aniq sirt maydoniga ega bo‘lganligi sababli, ular aralashmada teng ravishda tarqalib, sement zarralari orasidagi bo‘shliqlarni samarali ravishda to‘ldiradi. Mikro plomba moddasi beton donalari orasidagi bo‘shliqlarni zichroq to‘ldirish hisobiga aralashmaning zichligini oshiradi. Bunday betonning bo‘shliqlari kichikligi sababli, mahsulotning yuzasi silliq bo‘ladi.
Sementga kul qo‘shilganda betonning sovuqqa chidamliligi o‘zgarmaydi. Bundan tashqari, kul ishlov berish qobiliyatini yaxshilashi mumkinligi ta’kidlangan. Buning sababi kulning vitriflangan yuzasiga ega bo‘lishi, bu zarrachalarning bir-biriga ishqalanishini kamaytiradi va umumiy yopishqoqlikni oshirishga olib keladi.
Kul miqdori 30% dan oshmasligi kerak, chunki bunday moddaning kiritilishi betonning harakatchanligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 30% dan ortiq kul miqdori bilan biriktirgichning iste’moli oshadi va betonning mustahkamligi pasayadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, kuldan foydalangan holda beton iqtisodiy nuqtai nazardan ancha foydalidir, chunki aralashmaning tarkibiga arzon xom ashyo qo‘shilishi sababli sement miqdori kamayadi.
Zolobeton bloklari oddiy va ishlatish uchun qulay, uni arzon narxda sotib olish mumkin. Qurilish materiallarining yengilligi ularni poydevor qo‘yishda to‘ldiruvchi sifatida ishlatishga imkon beradi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, mahsus yelim zolobeton bloklari bilan ishlashda bir qator afzalliklarga erishishga imkon beradi.
